کنتاکتور تجهیزی برای قطع و وصل جریان برق بین مصرف کننده و کلید تغذیه آن می باشد همچنین برای کنترل و فرمان قطع و وصل به موتورهای الکتریکی به کار می رود. کنتاکتور (Contactor) یک کلید کنترل شونده به صورت الکتریکی است که برای کلیدزنی یک مدار قدرت یا کنترل مورد استفاده قرار می‌گیرد. کنتاکتور شباهت زیادی به رله دارد، با این تفاوت که کنتاکتور برای کاربردهای آمپر بالا به کار می رود.
کنتاکتورها در گستره و اندازه های مختلفی تولید می شوند. از کنتاکتورهای کوچک با ولتاژ ۲۴V DC که به سادگی در یک دست جا می گیرند و توانایی قطع تنها ۱ آمپر را دارند، گرفته تا کنتاکتورهای با پهنا (یا درازای) ۱ متر (یارد) با ولتاژهای چند کیلوولت و آمپراژ چند هزار آمپر.
کنتاکتورها برای کنترل بارهای مختلف الکتریکی اعم از الکتروموتورها، بانکهای خازنی، مدارات روشنایی، گرمکن های الکتریکی و سایر تجهیزات الکتریکی استفاده می شوند.
در تابلو های خازنی نیز در مسیر بین کلید و خازن از کنتاکتور استفاده می شود ولی این کنتاکتور ها خازنی بوده و بسته به میزان جریان و توان خازن توان و جریان کنتاکتور محاسبه می شود.كنتاكتور خازني كنتاكتوري است كه جهت تغذيه خازنهاي قدرت مانند بانك خازن اصلاح ضريب قدرت استفاده ميشود.تفاوت عمده آن با کنتاکتور معمولی در سلفهای کوچکی است که از طریق کنتاکتهای کمکی با کنتاکتهای اصلی به صورت موازی قرار کرفته و با توجه به خاصیت سلف در جلوگیری از تغییرات شدید جریان ِاز جریان هجومی لحظه وصل خازن که گاها تا ۴۰ برابر جریان نامی البته در حدود دو سیکل میرسد جلوگیری کرده و آنرا محدود میکند .لازم به ذکر است که این کنتاکتورها نسبت به نوع معمولی گرانتر بوده و معمولا از کنتاکتورهای تایپ AC4براي خازن استفاده مي شود. یا به بیان دیگراز کنتاکتورها برای قطع و وصل خازنها در تابلوهای خازنی اتوماتیک استفاده می شود. از آنجایی که در لحظه کلید زنی (سوئیچینگ) خازن رفتاری همانند اتصال کوتاه از خود نشان می دهد، این امر باعث ایجاد جریان هجومی شدید در مدار خازن می گردد. لذا کنتاکتورهای خازنی با داشتن کنتاکت های کمکی و مقاومت های محدود کننده جریان از شدت جریان هجومی می کاهند.
این کنتاکتورها در قدرت های مختلف و متناسب با توان راکتیو خازن عرضه می شوند.
همچنین در برخی تابلو های تغذیه اصلی کنتاکتوری جهت تغذیه روشنایی محوطه استفاده می شود و کارکرد آن بدین گونه است که اگر فتوسل یا (رله زمانی) زمان تاریکی را حس کند از طریق بوبین داخلی تیغه باز آن به حالت بسته در می آید و به کنتاکتور فرمان وصل را صادر می کند در این لحظه کنتاکتور وصل و چراغ های محوطه روشن می شوند.البته در رله های زمانی که معمولا بر اسا زمان, زمان بندی می شوند از فصل ها و روزهای سال استفاده می شود.به این ترتیب که زمستان ها روز ها کوتاه و تابستان ها روز ها بلند است و به همین دلیل بازه زمانی که برای رله تائین می شود به فصول سال بستگی دارد.
کاربرد دیگر کنتاکتور در تابلو برقی می تواند در راه اندازی موتور های الکتریکی باشد که برای حالت چپگرد- راستگرد, فرمان قطع و وصل ساده, فرمان قطع و وصل از راه دور و غیره باشد.
کنتاکتور دارای بوبین تکفاز است که در موقع تحریک سه ترمینال بالایی را به پاینی متصل می کند.نحوه اتصال کنتاکتور برای جریان تکفاز به مانند شکل زیر است:
البته کنتاکتور تکفاز در بازار موجود است ولی برای تکمیل بحث تصویر بالا در اختیار شما گذاشته شده است. این تصویر برای استفاده از کلید سه فاز در جریان تکفاز و همچنین اگر بخواهیم در جریان تکفاز (فاز – نول) یک مسیر را اتوماتیک و از طریق تیغه های فرمان کنترل کنیم می توانیم از مطابق دستور العمل تصویر بالا استفاده کنیم.
اگر کنتاکتور جذب ننماید چند احتمال وجود دارد :
اول اینکه بوبین کنتاکتور سوخته است.با بی برق کردن آن و تست ترمینال های آن می توان از سالم یا معیوب بودن آن اطمینال حاصل کرد.
کنتاکتور جذب کرده، اما صدا می دهد
مدار هسته بسته نمی شود
سطح قطب ها و مسیر حرکت هسته را کنترل و با بنزین یا تری کلرا تیلن تمیز کنید
حلقه ی اتصال کوتاه روی سطح قطب ها، در هنگام مونتاژ اشتباه گذاشته شده است
هسته را در آورده و آن را کنترل کنید و دوباره درست جا بزنید
حلقه ی اتصال کوتاه روی هسته قطع شده است
حلقه ی اتصال کوتاه روی هسته را کنترل و تعمیر یا تعویض نمایید
کنتاکتور قطع نمی کند
قطعات اتصال کنتاکتور به یکدیگر جوش خورده اند (پایان عمر مکانیکی)
کنتاکتور را باز و کنتاکت ها را تعویض کنید
در سیم های رابط المان های مدار فرمان، اتصال کوتاه یا در چند نقطه اتصال به زمین وجود دارد
سیم ها را کنترل و اتصالی را بر طرف کنید
کنتاکت های تایمر به یکدیگر اتصالی دارند و باز نمی شوند
کنتاکت های تایمر را تمیز و یا تعویض کنید
یک مورد که باید به ان توجه کرد این است که از کنتاکتور جریان AC در جریان DC یا برعکس استفاده نشود چون باعث اتصال و پریدن فیوز در مسیر مدار فرمان می شود.
همچنین در موقع استفاده از تیغه های کنتاکتور در مدار فرمان حتما دقیت کنید که تیغذه های باز یا بسته در یک مسیر استفاده نشود چون در این صورت در لحظه تحریک کنتاکتور تیغه باز بسته و بسته باز خواهد شد و در این صورت صدای تک تک (با ریتم زیاد) تولید خواهد کرد.
روش اتصال سیم به کنتاکتور:
به تصویر زیر که سه نمونه از انواع کنتاکتور میباشد ،توجه کنید:
فلش های قرمز محل اتصال سیم فاز از مدار فرمان است.
فلش های آبی محل اتصال سیم نول از مدار فرمان است.
و اما فلش های سبز: در هر کنتاکتور، هر جفت از این پیچ های رو به روی هم ،که با فلش سبز مشخص شده است .فقط در زمان روشن شده کنتاکتور(بسته شدن) به همدیگر راه میدهد.و بسته به نوع کنتاکتور، هر کنتاکتور 3-5 جفت از این پیچها دارد.
یک جفت پیچ به شماره ۱۳ و ۱۴ در هر کنتاکتور وجود دارد که اغلب برای اتصال به دوطرف سوئیچ استارت استفاده میشود. تا کنتاکتور را در زمان حالت روشن قفل کند ‘و تاوقتی که دکمه استوپ را نزنیم کنتاکتور قطع نمی‌شود.
مطالب مرتبط
انواع فیوزها–نحوه سربندی موتور–تست کلافهای موتور با اهم متر–رله حرارتی (بیمتال)–دوره آموزشی برق صنعتی و مونتاژ تابلو برق